Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska rozpoczęła duży projekt związany z ochroną na terenach należących do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Program obejmuje 132 obszary Natura 2000. Umowę podpisano dnia 16 kwietnia 2025 r. Zakres dotyczy działań prowadzonych do września 2029 r.
Dlaczego sieć Natura 2000 jest w centrum uwagi sektora wodnego?
Za realizację odpowiada generalna dyrekcja ochrony środowiska oraz regionalna dyrekcja w każdym województwie. To struktura, która koordynuje funkcjonowanie obszarów Natura 2000 i nadzór nad obszarem Natura 2000 zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r o ochronie przyrody.
W projekcie znalazły się tereny o wysokiej wartości ekologicznej. W wielu przypadkach to dolina dużej rzeki lub ostoi gatunków związanych z wodą. Każdy obszar Natura 2000 może obejmować siedliska przyrodnicze, gatunki roślin i zwierząt, mokradła, lasów lub tereny zalewowe. Celem jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, zgodnie z dyrektywą siedliskową z dnia 21 maja 1992 i dyrektywą ptasią z dnia 2 kwietnia 1979 r.
Co oznacza chrona czynna na obszarze Natura 2000?
Ochrona czynna to zestaw działań, które podnoszą jakość siedlisk przyrodniczych wymagających poprawy stanu. W centrum działań znajduje się woda. Wystarczy zmiana poziomu o kilka centymetrów, aby dolina rzeki lub torfowisko zaczęło tracić charakter.
W projekcie GDOŚ pojawią się zadania takie jak:
- odbudowa torfianek i niewielkich zbiorników,
- poprawa piętrzenia za pomocą zastawek i progów,
- stabilizacja wysp i grobli,
- odmulanie zbiorników,
- przywrócenie przepływu w starorzeczach,
- korekty odpływu na terenach zalewowych.
Każde działanie z powyższej listy wpływa na siedliska przyrodnicze oraz gatunków ptaków i roślin i zwierząt. To wymaga precyzyjnych analiz retencji, przepływów i zmian poziomu wód gruntowych. Obszary Natura 2000 mają różne źródła zasilania wodą. Dlatego tak ważne jest przeprowadzenie rzetelnej analizy stosunków wodnych.
Ochrona czynna to także proces. Trzeba odnieść działania do planu zadań ochronnych każdego obszaru Natura 2000. Ważne jest to, jak teren reaguje po wykonaniu robót. Potrzebna jest analiza, czy poprawa siedlisk utrzymuje się w czasie i czy nie pojawiają się skutki uboczne. Wymaga to pracy opartej na modelach hydraulicznych osadzonych w konkretnych danych przestrzennych.
Typy obszarów Natura 2000 objętych projektem GDOŚ
W projekcie znalazły się różne rodzaje terenów. Każdy obszar ma inne wymagania i inną wrażliwość.
Doliny rzeczne i tereny zalewowe
Tu istotne są przepływy i retencja. Zmiana spadku, odmulenie lub nowe piętrzenie może zmienić charakter całego siedliska. Dolina rzeki to układ, który trzeba rozumieć jako całość.
Torfowiska i łąki hydrogeniczne
To specjalne obszary ochrony siedlisk. Wymagają stabilnego poziomu wody. Są to miejsca zagrożone przesuszeniem. Wiele z nich ma znaczenie w skali całej Europy.
Kompleksy stawów i torfianek
Układy powiązane z dawnymi melioracjami. Odtworzenie retencji wymaga pracy na rowach i istniejących urządzeniach.
Wyspy, klify i groble
To obszary przyrodniczy wrażliwe na erozję. Pojawiają się tu zadania stabilizacyjne o ograniczonym wpływie na siedliska.
Każdy z tych typów musi być analizowany osobno. W grę wchodzi dynamika przepływu, budowa gruntu i odporność siedlisk przyrodniczych oraz gatunków na zmiany.
Wyzwania realizacyjne na obszarach Natura 2000
Realizacja prac wymaga danych i precyzyjnych analiz. Najczęstsze wyzwania to:
Zmienność przepływów
W wielu obszarach brak pełnych danych hydrologicznych. Potrzebne są modele.
Skutki dawnych melioracji
Rowy drenują torfowiska, łąki i lasów. Wymagają modyfikacji lub blokowania.
Ryzyko utraty siedlisk
Zbyt gwałtowne prace mogą zaburzyć układ siedlisk przyrodniczych.
Terminowość robót
Roboty muszą być zgodne z wymogami grup takich jak gatunki roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem.
Wspólna interpretacja danych
Regionalny dyrektor ochrony środowiska, Wody Polskie i wykonawcy muszą korzystać z jednolitych informacji o środowisku.
Dlaczego działania na obszarze Natura 2000 wymagają precyzji?
Woda decyduje o tym, czy siedliska i gatunki utrzymają się w dobrej kondycji. Dotyczy to zarówno obszarów specjalnej ochrony ptaków, jak i obszarów mających znaczenie dla wspólnoty.
Modele hydrauliczne i hydrodynamiczne pozwalają wyznaczać scenariusze:
- rozkład przepływu,
- wielkość rozlewisk,
- retencję,
- funkcjonowanie zastawek,
- wpływ odmulania na kierunek odpływu.
Tego typu analizy wspierają działania mające na celu zachowanie trwałości siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem.
Natura 2000 wymaga precyzyjnych działań wodnych
Zadania opisane w projekcie GDOŚ wymagają współpracy hydrotechników, projektantów i zespołów odpowiedzialnych za ochronę przyrody.
W HdroBIM mamy odpowiednie kompetencje i doświadczenie, aby wspomagać tego rodzaju działania. Wspieramy ochronę obszarów Natura 2000 poprzez cyfrowe modelowanie infrastruktury wodnej, symulacje hydrauliczne i analizę wpływu na ekosystemy. Tego typu opracowania ułatwiają działania renaturyzacyjne i minimalizują potencjalną degradację siedlisk.
O HydroBIM:
Biuro projektów HydroBIM sp. z o. to wyspecjalizowany podwykonawca branży hydrotechnicznej i hydrologicznej w dużych projektach infrastrukturalnych. Do grona naszych klientów należą czołowe polskie i międzynarodowe biura projektów i firmy konsultingowe, m. in. AECOM, Sweco, EGIS, Systra.
W portfolio mamy m. in. zadania w ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły (POPDOW) i Centralnego Portu Komunikacyjnego (CPK).
Jesteśmy członkiem Związku Ogólnopolskiego Projektantów i Inżynierów (ZOPI)
Zapraszamy do śledzenia profilu firmowego HydroBIM na LinkedIn i do współpracy.
Ilustracja tytułowa: Krzysztof Niewolny na Unsplash