Raport został opracowany przez Komitet Nauki o Wodach i Inżynierii Gospodarki Wodnej PAN w odpowiedzi na potrzebę analizy skutków powodzi z września 2024 roku oraz wyzwań związanych z odbudową odporności kraju na przyszłe zjawiska ekstremalne. Dokument stanowi głos środowiska naukowego, konsultowany również z praktykami i instytucjami zajmującymi się gospodarką wodną.
Zakres tematyczny raportu PAN
Celem raportu przygotowanego przez Polska Akademia Nauk (Zespół ds. Odbudowy Odporności po Powodzi przy Komitecie Nauk o Wodzie i Gospodarki Wodnej) jest zdiagnozowanie obecnych słabości systemu ochrony przeciwpowodziowej w Polsce, uwzględniając m.in. skutki wrześniowej powodzi 2024, oraz przedstawienie rekomendacji strategicznych — dotyczących infrastruktury, edukacji, planowania przestrzennego i systemów ostrzegania — które mają umożliwić budowanie większej odporności społecznej i infrastrukturalnej na powodzie.
Raport obejmuje 13 obszarów problemowych, m.in.:
- zmiany klimatu i ich wpływ na ryzyko powodziowe,
- funkcjonowanie instytucji gospodarki wodnej,
- infrastrukturę przeciwpowodziową i jej stan techniczny,
- planistykę przestrzenną,
- monitoring i systemy ostrzegania,
- rolę edukacji oraz komunikacji społecznej,
- finansowanie zadań związanych z ochroną przeciwpowodziową.
Każdy dział zawiera diagnozę obecnego stanu, najważniejsze wyzwania oraz rekomendacje. Dokumenty te opisują problemy systemowe i strategiczne – zmieniające się warunki hydrologiczne, konieczność modernizacji infrastruktury, coraz większą presję urbanizacyjną oraz znaczenie przygotowania kraju na zjawiska ekstremalne. To ważne problemy, ale z definicji pozostają jedynie ogólnie zaznaczone.
Jakie są zalecenia Raportu PAN?
Raport PAN nie ogranicza się do opisu niekorzystnych zjawisk, ale przedstawia konkretne rekomendacje, wskazując także dobre praktyki, stosowane w innych krajach. Są to między innymi:
- Utworzenie długofalowej, apolitycznej strategii zarządzania ryzykiem powodziowym — strategia oparta na stabilnym finansowaniu, współpracy międzyresortowej oraz podejściu systemowym, obejmującym całe zlewnie.
- Modernizacja infrastruktury oraz działania mające na celu zwiększenie przestrzeni dla wód — m.in. przegląd bezpieczeństwa zapór, mostów i urządzeń hydrotechnicznych, rozbudowa mobilnych systemów ochronnych, budowa polderów, renaturyzacja dolin i odsuwanie wałów.
- Zarządzanie przestrzenią i zagospodarowanie terenów — ograniczenie ekspozycji na ryzyko powodzi, czyli m.in. unikanie zabudowy w naturalnych dolinach cieków, uwzględnienie retencji naturalnej oraz zielono-niebieskiej infrastruktury.
- Edukacja, komunikacja i zwiększanie świadomości społecznej — programy szkolne i dla samorządów, systemy ostrzegania, przeciwdziałanie dezinformacji, poprawa łączności kryzysowej.
- Rozwój systemu ubezpieczeń powodziowych i ewidencji szkód — wprowadzenie mechanizmów współdzielenia odpowiedzialności między państwem a sektorem prywatnym, utworzenie krajowego rejestru szkód powodziowych.
- Rozwój nowoczesnych systemów ostrzegania i reagowania — systemy ostrzegania dla powodzi błyskawicznych, mobilne zabezpieczenia, także w kontekście małych cieków i większej zmienności opadów.
Zalecenia jak najbardziej słuszne – pytanie czy ustawodawca i rząd znajdą w swojej agendzie czas i pieniądze na realizację powyższych postulatów. Może to być trudne, bo ochrona przeciwpowodziowa jest kosztowna i mało medialna. Ponadto budowa urządzeń hydrotechnicznych często, jeśli nie zawsze, wiąże się z protestami społecznymi.
Jakie znaczenie ma Raport PAN dla tego, co robimy w HydroBIM?
Z założenia Raport omawia problem na poziomie strategicznym. W HydroBIM pracujemy na poziomie operacyjnym i w skali lokalnej. To, co ważne w Raporcie PAN, to zwrócenie uwagi na konieczność prawidłowego planowania, z wykorzystaniem analiz hydraulicznych i hydrologicznych.
W projektach infrastruktury, przy których pracujemy, znaczenie takich analiz systematycznie rośnie. To nie tylko projekty stricte przeciwpowodziowe, jak budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych, ale też większa uwaga inwestora poświęcana systemom odwodnień i retencji w projektach liniowych i nie tylko. Modelowanie hydrauliczne i hydrologiczne z wykorzystaniem nowoczesnych technologii cyfrowych w projektowaniu jest już standardem. To proces, który pozwala ocenić funkcjonowanie układu wodnego przed i po realizacji inwestycji. Obejmuje modelowanie cieków, ocenę przepustowości urządzeń wodnych, projektowanie i weryfikację układów odwodnienia oraz analizę retencji.
Integracja danych w modelu BIM pozwala uniknąć kolizji, które prowadzą do problemów – niekontrolowanego spływu z terenów podwyższonych, przeciążenia istniejących przepustów, niezgodności pomiędzy projektem odwodnienia a rzeczywistą morfologią terenu czy podtopień wynikających ze zmiany kierunków odpływu. Modele hydrauliczne i hydrologiczne są podstawą odpowiedzialnego planowania i projektowania.
Przykłady z praktyki HydroBIM: projekty kolejowe CPK
HydroBIM specjalizuje się właśnie w takich analizach i wykonuje je regularnie w projektach infrastrukturalnych o różnej skali. Mocnym przykładem są prace realizowane na potrzeby projektów kolejowych Centralnego Portu Komunikacyjnego.
W ramach tych zadań konieczne jest określenie, jak przebudowa układu terenu wpłynie na odpływ powierzchniowy, czy projektowane przepusty zapewnią bezpieczne przejście wód wezbraniowych, jak zmieni się bilans retencji i czy odwodnienia będą pracować prawidłowo przy dużych prędkościach spływu w przypadku opadów nawalnych.
Nie tylko projekty infrastruktury potrzebują analiz
W ostatnich latach coraz częściej pojawiają się sytuacje, w których nowe obiekty prowadzą do zwiększenia ryzyka podtopień na terenach sąsiednich. Jednym z przykładów, szeroko komentowanych w branży, są budynki posadowione na podwyższonych działkach, które powodują kierunkowe przesunięcie spływu i zalewanie terenów starszej zabudowy. To konsekwencja projektowania bez weryfikacji wpływu inwestycji na istniejący układ wodny.
Dlatego analizy hydrauliczne i hydrologiczne powinny być standardem niezależnie od tego, czy inwestycja dotyczy infrastruktury liniowej, czy budownictwa kubaturowego.
Po pierwsze – zapobiegać!
Każda inwestycja – kolejowa, drogowa, mieszkaniowa czy przemysłowa – powinna opierać się na rzetelnych analizach hydraulicznych i hydrologicznych. To one pozwalają ocenić, jak woda będzie zachowywać się w terenie po zmianie zagospodarowania terenu, czy zaprojektowana infrastruktura retencyjna jest wystarczająca oraz jaki wpływ będzie mieć na otoczenie. Modelowanie hydrauliczne i hydrologiczne jest jednym z głównych obszarów specjalizacji HydroBIM i stanowi fundamentalny element prac projektowych, zarówno dla dużych przedsięwzięciach infrastrukturalnych, jak projekty kolejowe CPK, jak i innych inwestycji.
O HydroBIM:
Biuro projektów HydroBIM sp. z o. to wyspecjalizowany podwykonawca branży hydrotechnicznej i hydrologicznej w dużych projektach infrastrukturalnych. Do grona naszych klientów należą czołowe polskie i międzynarodowe biura projektów i firmy konsultingowe, m. in. AECOM, Sweco, EGIS, Systra.
W portfolio mamy m. in. zadania w ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły (POPDOW) i Centralnego Portu Komunikacyjnego (CPK).
Jesteśmy członkiem Związku Ogólnopolskiego Projektantów i Inżynierów (ZOPI)
Zapraszamy do śledzenia profilu firmowego HydroBIM na LinkedIn i do współpracy.
Link do pełnej treści Raportu PAN o budowaniu odporności kraju na skutki powodzi.
Ilustracja tytułowa: Photo by Jakub Pabis on Unsplash