Europejska Strategia Odporności Wodnej – wizja do 2050

Woda to życie. To niezbyt odkrywcze, ale prawdziwe stwierdzenie otwiera nową Europejską Strategię Odporności Wodnej. Europa jest najszybciej ogrzewającym się kontynentem. Zmiany klimatyczne nasilają ekstremalne zjawiska: katastrofalne powodzie, długotrwałe susze i pożary lasów. Te wydarzenia generują ogromne straty gospodarcze i zakłócają dostawy wody pitnej. 

W odpowiedzi na te wyzwania, Komisja Europejska (KE) przedstawiła “European Water Resilience Strategy”. Równolegle Europejski Komitet Regionów (COR) opublikował dokument roboczy „Turning the tide„, który przenosi dyskusję na poziom lokalny i regionalny. Analiza obu dokumentów pokazuje ambitną wizję UE oraz realne wyzwania finansowe i wdrożeniowe, przed którymi stoją samorządy.

Trzy filary wizji Komisji

Strategia KE wyznacza jasną wizję na rok 2050: Europa odporna na kryzys wodny, zapewniająca bezpieczeństwo wodne wszystkim mieszkańcom. Aby to osiągnąć, Komisja opiera swój plan na trzech głównych celach:

1. Odbudowa i ochrona obiegu wody jako podstawy zrównoważonych dostaw.
2. Budowa wodooszczędnej gospodarki (water-smart economy), która wspiera konkurencyjność UE i przyciąga inwestorów.
3. Zabezpieczenie czystej i przystępnej cenowo wody oraz urządzeń sanitarnych dla wszystkich.

Realizacja tych celów ma opierać się na pięciu obszarach wspierających: zarządzaniu i wdrażaniu, finansach i inwestycjach, cyfryzacji, badaniach i innowacjach oraz bezpieczeństwie i gotowości.

Gospodarka „Water-Smart” i zasada „Water Efficiency First”

Główną koncepcją strategii KE jest „gospodarka wodooszczędna”. W obliczu rosnącego niedoboru wody, musimy ograniczyć zapotrzebowanie we wszystkich sektorach.

Komisja wprowadza nową filozofię: zasadę „przede wszystkim efektywność wodna” (water efficiency first principle). Zasada ta ustanawia jasną hierarchię. Priorytetem jest ograniczanie popytu i nadmiernego poboru wody. Następnie należy dążyć do efektywności poprzez odpowiednie projektowanie i ponowne wykorzystanie wody. Zwiększanie podaży (np. przez odsalanie) powinno być ostatecznością.

Strategia stawia konkretny cel: zwiększenie efektywności wodnej o co najmniej 10% do 2030 roku.

Obecnie w UE ponownie wykorzystuje się zaledwie 2,4% oczyszczonych ścieków. Jednocześnie straty wody w sieciach wodociągowych są drastycznie wysokie, wahając się w zależności od kraju członkowskiego od 8% do aż 57%. Dokumenty wskazują też na rolnictwo, które odpowiada za 51% całkowitego zużycia wody w UE. Wspólna Polityka Rolna ma odgrywać główną rolę we wspieraniu praktyk oszczędzających wodę, np. rolnictwa precyzyjnego. 

Odbudowa cyklu wodnego i walka z zanieczyszczeniami

Drugim filarem strategii KE jest przywrócenie zdrowego obiegu wody. Komisja kładzie nacisk na wdrażanie istniejącego prawa, głównie Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej.

Kluczowe mają być rozwiązania oparte na naturze (nature-based solutions). Komisja zapowiada rozwój „Sponge Facility” (mechanizmu gąbki), aby koordynować inicjatywy zwiększające retencję wody. Promowane mają być także „miasta-gąbki” (sponge cities). Chodzi o takie kształtowanie krajobrazu (w tym miejskiego), aby naturalnie zatrzymywał, oczyszczał i uwalniał wodę, np. poprzez odtwarzanie terenów podmokłych.

Jednocześnie strategia mocno akcentuje walkę z zanieczyszczeniami u źródła. Największym wyzwaniem są substancje wysoce trwałe, określane jako PFAS, których wpływ na zdrowie kosztuje miliardy euro rocznie. Równie istotny jest problem spływu do cieków nawozów z rolnictwa, które powodują zakwity sinic i straty społeczno-gospodarcze.

Głos regionów: „odporność nie jest za darmo”

Dokument roboczy Komitetu Regionów stanowi ważne uzupełnienie strategii Komisji. Samorządowcy podkreślają, że odporność wodna to jedno z najbardziej złożonych wyzwań dla lokalnych liderów.

COR brutalnie sprowadza dyskusję na ziemię: „Odporność nie jest za darmo”. Modernizacja starzejącej się infrastruktury w Europie, walka z wyciekami czy usuwanie PFAS to koszty liczone w dziesiątkach miliardów euro. Dokument wskazuje na fundamentalny konflikt: władze lokalne muszą reagować na pilne kryzysy (powodzie, susze), co nieustannie ogranicza ich zdolność do inwestowania w długoterminową odporność.

Komitet Regionów wskazuje na konkretne wyzwania terytorialne, często pomijane w ogólnoeuropejskich debatach. Są to m.in. kurczenie się górskich „wież ciśnień” (topniejące lodowce), zagrożenie zasoleniem wód gruntowych na wybrzeżach, czy problem przelewów kanalizacji burzowej w miastach podczas ulew.

Kto zapłaci rachunek?

Największa rozbieżność między dokumentami dotyczy pieniędzy. Komisja Europejska przyznaje, że istnieje luka inwestycyjna wynosząca około 23 miliardy euro rocznie, aby wdrożyć istniejące prawodawstwo wodne.

KE proponuje rozwiązania. Zachęca do elastycznego wykorzystania funduszy polityki spójności. Zapowiada też nowy Program Wodny Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI), który w latach 2025-2027 ma wesprzeć projekty o wartości ponad 15 mld euro.

Jednak Komitet Regionów wyraża głęboki niepokój. Zauważa, że propozycja Komisji dotycząca kolejnych Wieloletnich Ram Finansowych (MFF 2028-2034) stawia przyszłość Polityki Spójności pod znakiem zapytania. Dla COR jest to zagrożenie egzystencjalne. Fundusze spójności są często jedynym sposobem, w jaki władze lokalne i regionalne mogą inwestować w nowoczesną infrastrukturę wodną.

Komitet stwierdza wprost: „Bez silnej Polityki Spójności bardzo trudno będzie potraktować proponowaną Europejską Strategię Odporności Wodnej poważnie”. Samorządowcy apelują też, by przy szacowaniu finansowania brać pod uwagę nie tylko koszty inwestycji, ale także ogromne koszty zaniechania działań.

Cyfryzacja i innowacje jako droga naprzód

Strategia KE zapowiada unijny plan działania na rzecz cyfryzacji w sektorze wodnym. Ma on obejmować m.in. uruchomienie centrum tematycznego „Copernicus Water Hub” (zapewniającego dane satelitarne) oraz rozwój Cyfrowych Bliźniaków (Digital Twins) oceanu i Ziemi, aby lepiej modelować scenariusze klimatyczne.

Komisja chce też pobudzić innowacyjność poprzez powołanie „Water Smart Industrial Alliance” oraz specjalnej Wspólnoty Wiedzy i Innowacji ds. Wody w ramach Europejskiego Instytutu Technologii (EIT). Komitet Regionów popiera ten kierunek, wzywając do wdrażania cyfrowych bliźniaków dla sieci i dorzeczy oraz wykorzystania teledetekcji do wczesnego ostrzegania.

Europejska Strategia Odporności Wodnej z polskiej perspektywy

Strategia Komisji Europejskiej oraz analiza Komitetu Regionów identyfikują problemy i rozwiązania na poziomie makro (UE) lub na poziomie ogólnych wyzwań dla władz lokalnych i regionalnych. Dokumenty te nie analizują specyficznej sytuacji hydrologicznej, rolniczej ani przemysłowej Polski.

Mimo braku bezpośrednich odniesień, Polska jako państwo członkowskie UE jest objęta ramami tej strategii. Wyzwania opisane w dokumentach mają charakter uniwersalny i będą dotyczyć również Polski.

Są to między innymi:

• Wzrost częstotliwości i dotkliwości ekstremalnych zjawisk klimatycznych, takich jak katastrofalne powodzie i długotrwałe susze.
• Konieczność modernizacji starzejącej się infrastruktury wodnej i redukcji wycieków.
• Problem z zanieczyszczeniami, np. substancjami trwałymi (PFAS) oraz zanieczyszczeniami pochodzącymi z rolnictwa (np. azotany).
• Wyzwania finansowe, przed którymi stoją władze lokalne i regionalne w kontekście potrzeby ogromnych inwestycji. Komitet Regionów mocno podkreśla, że „odporność nie jest za darmo” i obawia się o przyszłość finansowania z Polityki Spójności, która dla samorządów jest często jedynym źródłem środków na infrastrukturę wodną.
• Konieczność lepszego wdrożenia istniejących przepisów UE, w tym Ramowej Dyrektywy Wodnej.

Jak na nowe propozycje UE patrzymy w HydroBIM?  Z pewnością cieszy podkreślenie znaczenia cyfrowych narzędzi i technologii Digital Twin. Dowiedliśmy skuteczności tego typu rozwiązań w cyfrowym bliźniaku Portu Gdynia. Nasze wizualizacje, oparte na integracji narzędzi BIM i GIS świetnie sprawdziły się podczas konsultacji społecznych. 

Z kolei analizy hydrauliczne i hydrologiczne, które są specjalnością HydroBIM, są niezastąpione w projektowaniu rozwiązań sprzyjających wzmacnianie odporności na ekstremalne zjawiska pogodowe.

Problemem może być jak zwykle finansowanie – w obradach unijnych komitetów zajmujących się odpornością klimatyczną nie widać aktywności przedstawicieli Polski, co na pewno nie sprzyja pozyskiwaniu funduszy z programów spójności. Liczymy, że to się zmieni i Polska będzie beneficjentem Europejskiej Strategii Odporności Wodnej.

O HydroBIM:

Źródło ilustracji: screeny z prezentacji COR z dnia 22.10.2025