Zbiornik Dobczyce to jeden z ważnych elementów systemu gospodarowania wodami w dorzeczu górnej Wisły. Położony na rzece Rabie, na pograniczu Pogórza Wielickiego i Beskidu Wyspowego, pełni równocześnie kilka istotnych funkcji: przeciwpowodziową, jest źródłem ponad 50% wody pitnej dla Krakowa, działa tu także niewielka elektrownia wodna.
Na skróty:
Zapora i zbiornik Dobczyce są oddalone około 30 kilometrów od Krakowa, a spacer po koronie zapory to niejedyna atrakcja turystyczna w okolicy. Polecamy na krótki wypad i zapraszamy do kolejnego odcinka naszego cyklu wakacje z hydrotechniką.
Geneza i proces budowy zapory i zbiornika Dobczyce
Decyzja o budowie zapory na Rabie w rejonie Dobczyc zapadła w 1970 r. Celem inwestycji było ograniczenie ryzyka powodziowego w dolinie Raby oraz zapewnienie alternatywnego źródła wody pitnej dla dynamicznie rozwijającego się Krakowa.
W latach 70. opracowano koncepcję techniczną, wykonano dokumentację projektową i rozpoczęto roboty przygotowawcze. Główne prace budowlane prowadzone były w latach 1974–1985. Napełnianie czaszy rozpoczęto w listopadzie 1985 r., a pierwszy pobór wody do sieci wodociągowej nastąpił w czerwcu 1986 r.
W ramach inwestycji dokonano m.in. przesiedlenia kilkuset rodzin, likwidacji i przebudowy odcinków infrastruktury drogowej oraz zabezpieczenia linii energetycznych i teletechnicznych. Zbiornik spowodował częściowe zatopienie trzech miejscowości i zmianę układu hydrograficznego w regionie.
Parametry techniczno-hydrotechniczne zbiornika Dobczyce
Zapora w Dobczycach została wykonana jako konstrukcja ziemna z rdzeniem i ekranem asfaltobetonowym. Ma długość 617 m, wysokość 30,6 m i szerokość korony 8,5 m. Po stronie odwodnej zastosowano ekran bitumiczny jako element uszczelniający.
W korpusie zapory znajduje się galeria kontrolno-zastrzykowa. Przewidziano również urządzenia do kontrolowanego zrzutu wody: spusty denne, przelew z klapami segmentowymi oraz przejście do małej elektrowni wodnej.
Pojemność całkowita zbiornika Dobczyce to 127 mln m³, w tym rezerwa powodziowa rzędu 25,8 mln m³. Powierzchnia czaszy przy normalnym piętrzeniu wynosi 9,5 km² (maksymalna – 10,65 km²). Średnia głębokość zbiornika to ok. 10–11 m, przy maksymalnej dochodzącej do 28–29 m.
Zlewnia bezpośrednia Raby powyżej zapory obejmuje obszar ok. 700–770 km². Średni przepływ całkowity rzeki w przekroju zapory to około 11 m³/s.
W ramach ujęcia wody funkcjonuje wieża poboru trójpoziomowego, umożliwiająca dobór warstwy wodnej o najlepszych parametrach jakościowych. Zbiornik współpracuje z siecią krakowskiego MPWiK, pokrywając w niektórych okresach ponad 50% zapotrzebowania aglomeracji na wodę pitną. Z tego powodu kąpiele w zbiorniku Dobczyce i w zasadzie wykorzystywanie go do celów rekreacyjnych jest zabronione.
Zbiornik Dobczyce to rezerwuar wody dla Krakowa
Jezioro Dobczyckie, bo taka nazwa także funkcjonuje, jest źródłem wody pitnej. Zbiornik Dobczyce pokrywa okresowo nawet do 55% zapotrzebowania Krakowa na wodę. Ujęcie zapewnia przepływ gwarantowany na poziomie 3,5 m³/s, co ma szczególne znaczenie w okresach hydrologicznej niżówki.
Produkcja energii i stabilizacja przepływu
Przy zaporze działa niewielka elektrownia przepływowa o mocy 2,5 MW, wyposażona w dwie turbiny Kaplana. Obiekt produkuje rocznie ok. 9,6 GWh energii elektrycznej. Choć moc nie jest duża w skali krajowej, instalacja odciąża sieć lokalną i umożliwia zrównoważone wykorzystanie zasobów wodnych.
Zbiornik wpływa także na stabilizację przepływów w dolnym biegu Raby. Stały zrzut z zapory poprawia warunki hydrologiczne rzeki, ograniczając sezonowe wahania i wpływając korzystnie na jakość wód oraz warunki dla biocenozy. Mieliśmy okazję się o tym przekonać podczas firmowego spływu kajakami.
Bezpieczeństwo i strefy ochronne zbiornika Dobczyce
Zbiornik Dobczyce objęty jest szczególnym reżimem sanitarnym, wynikającym z jego roli jako źródła wody pitnej. Wokół czaszy wyznaczono strefy ochrony bezpośredniej i pośredniej. Obowiązuje całkowity zakaz kąpieli, pływania oraz uprawiania sportów wodnych.
Zakaz wstępu do strefy ochronnej obowiązuje także dla jednostek pływających, w tym rekreacyjnych. Straż wodna i służby sanitarne regularnie kontrolują przestrzeganie tych zasad. Za ich naruszenie grożą mandaty zgodnie z przepisami kodeksu wykroczeń (art. 55 KW).
Za to można spacerować po koronie zapory. Udostępniona jest dla pieszych w sezonie letnim –
- od maja do września, w godzinach 11:00–21:00.
- Poza sezonem spacer możliwy jest w weekendy w godzinach skróconych (11:00–16:00).
Ruch rowerowy i motorowy na koronie zapory jest niedozwolony.
Turystyczne atrakcje w pobliżu zbiornika Dobczyce
Główne punkty to zamek w Dobczycach, punkty widokowe na wzgórzach oraz trasy rowerowe i piesze.
W bezpośrednim sąsiedztwie zapory znajduje się Zamek Królewski z XIV wieku, częściowo zrekonstruowany, udostępniony do zwiedzania. W jego obrębie mieści się również mini-skansen drewnianej architektury wiejskiej oraz punkt widokowy na zbiornik.
Planowana jest trasa Velo Raba, która w przyszłości połączy rejon Beskidu Wyspowego z doliną Wisły, przecina okolice Dobczyc i umożliwi wygodny dojazd rowerem do Myślenic, Wieliczki i dalej do Krakowa.
Niedaleko, w Myślenicach (Zarabie) – możecie skorzystać z atrakcji parku linowego, tras spacerowych, kolejki krzesełkowej na Górę Chełm i 15-metrowej wieży widokowej.
Porównanie Dobczyc z innymi zbiornikami
Pod względem wielkości i znaczenia regionalnego zbiornik Dobczyce plasuje się w grupie średnich zbiorników retencyjnych w Polsce. Dla porównania – zbiornik goczałkowicki, zlokalizowany na Wiśle, ma pojemność całkowitą ok. 165 mln m³ i również służy głównie zaopatrzeniu aglomeracji Katowic w wodę pitną.
Zbiornik Dobczycki jest jednak znacznie nowszy (eksploatacja od 1986 r.) i zaprojektowany w oparciu o nowsze standardy techniczne oraz środowiskowe. W odróżnieniu od nizinnych zbiorników zaporowych, charakteryzuje się bardziej zwartą czaszą i większym zróżnicowaniem głębokości.
W porównaniu do zbiornika Świnna Poręba (Mucharskiego), którego pojemność całkowita wynosi 161 mln m³, obiekt w Dobczycach ma mniejsze możliwości retencyjne, ale oferuje wyższy poziom kontroli jakości ujęcia wody.
Dobczyce nie są udostępnione do żeglugi ani rekreacji wodnej, co odróżnia je np. od Soliny czy Czorsztyna. Taki model eksploatacji wynika z funkcji ujęcia wody pitnej i obecności strefy sanitarnej.
Praktyczne informacje dla odwiedzających zaporę Dobczyce
Korona zapory udostępniana jest wyłącznie pieszym i tylko w wyznaczonych godzinach. W sezonie letnim (maj–wrzesień) możliwy jest spacer w godzinach 11:00–21:00. Poza sezonem zapora otwarta jest w weekendy od 11:00 do 16:00.
Największy parking zlokalizowany jest u podnóża zamku i często wypełnia się przed południem. W dni świąteczne oraz weekendy warto przyjechać wcześniej.
Zamek Dobczyce jest czynny sezonowo, bilety dostępne są w punkcie obsługi na miejscu. Obiekt znajduje się na wzgórzu, do którego prowadzi krótka trasa piesza od strony zapory.
Trasy rowerowe w okolicy prowadzą drogami lokalnymi, częściowo o ograniczonym ruchu. Szosa wokół zbiornika ma ok. 40 km długości, z przewyższeniami rzędu 400 m.
Dla zainteresowanych obserwacją ptaków polecamy południową część zbiornika (rejon Osieczan), gdzie często można zaobserwować czaplę siwą, kormorany i bielika. Zabierz lornetkę i poruszaj się zgodnie z lokalnymi ograniczeniami dostępu.
Zapora i zbiornik Dobczyce
Zbiornik Dobczyce to przykład skutecznego zastosowania hydrotechniki w służbie ochrony przed powodzią i zapewnienia bezpieczeństwa wodnego aglomeracji miejskiej.
Dobczyce nie są typowym celem wakacyjnego wyjazdu, ale stanowią interesujący przykład zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi – i dlatego zasługują na miejsce w cyklu „Wakacje z hydrotechniką”. Polecamy inne odcinki, linki znajdziesz wyboldowane w tekście.
O HydroBIM
HydroBIM Sp. z o.o. to polska firma inżynierska, która specjalizuje się w projektowaniu hydrotechniki w dużych projektach infrastruktury liniowej (np. CPK). Specjalizujemy się w zaawansowanym modelowaniu hydraulicznym i hydrodynamicznym. Wykorzystując nowoczesne technologie BIM (Building Information Modeling), dostarczamy kompleksowe analizy i rozwiązania dla projektów związanych z gospodarką wodną.
Firmy i instytucje poszukujące wsparcia w projektowaniu rozwiązań branży hydrotechnicznej zapraszamy do kontaktu!
Źródło ilustracji: archiwum HydroBIM
O HydroBIM:
Biuro projektów HydroBIM sp. z o. to wyspecjalizowany podwykonawca branży hydrotechnicznej i hydrologicznej w dużych projektach infrastrukturalnych. Do grona naszych klientów należą czołowe polskie i międzynarodowe biura projektów i firmy konsultingowe, m. in. AECOM, Sweco, EGIS, Systra.
W portfolio mamy m. in. zadania w ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły (POPDOW) i Centralnego Portu Komunikacyjnego (CPK).
Jesteśmy członkiem Związku Ogólnopolskiego Projektantów i Inżynierów (ZOPI)
Zapraszamy do śledzenia profilu firmowego HydroBIM na LinkedIn i do współpracy.