Melioracja to proces zarządzania wodą na terenach rolniczych i zurbanizowanych. Jej celem jest regulacja stosunków wodnych, by chronić przed nadmiarem wody lub zapewnić jej dostępność w okresach suszy. Retencja to zdolność do zatrzymywania wody w środowisku. Stanowi fundament działań mających na celu łagodzenie skutków zmian klimatu.
Na skróty:
Oba podejścia są ze sobą powiązane. Melioracja tworzy infrastrukturę, która wpływa na retencję. Retencja z kolei nadaje nowy wymiar zarządzaniu zasobami wodnymi. Czy możliwa jest synergia obu metod zarządzania wodą?
Rola melioracji w gospodarce wodnej
Melioracja odegrała ważną rolę w historii gospodarki wodnej w Polsce. Od końca XIX wieku sieci melioracyjne pomagały zabezpieczać uprawy przed nadmiernym zalewaniem i suszą. Systemy drenarskie oraz rowy melioracyjne umożliwiły rozwój rolnictwa na obszarach trudnych hydrologicznie.
Dziś infrastruktura melioracyjna wymaga modernizacji. Wiele systemów jest w złym stanie technicznym. Konieczne są zmiany, które umożliwią lepsze zarządzanie wodą. Stare, zaniedbane systemy melioracyjne nie zawsze działają prawidłowo.
Coraz częściej mówi się o potrzebie integracji melioracji z retencją. Praktyki skoncentrowane wyłącznie na odwadnianiu nie odpowiadają na potrzeby środowiskowe. Z drugiej strony retencja w systemach melioracyjnych ma potencjał, by zwiększyć dostępność wody w okresach bez opadów i wspierać bioróżnorodność.
Zwiększanie zdolności retencyjnych gruntów zmeliorowanych
Melioracja może znacząco wspierać retencję, gdy zastosuje się odpowiednie technologie. Modernizacja rowów melioracyjnych polega na dostosowaniu ich do nowych funkcji. Obok tradycyjnego odprowadzania wody, rowy mogą być projektowane tak, aby zatrzymywać ją w okresach większych opadów. Takie podejście pomaga w ograniczaniu skutków suszy.
Budowle hydrotechniczne na rowach to kolejny krok w kierunku poprawy retencji. Zastawki, progi wodne czy bystrotoki umożliwiają kontrolę poziomu wody. Zwiększają także możliwości gromadzenia wody w okresach niedoboru. Dobrze zaprojektowane systemy drenarskie potrafią skutecznie zarządzać odpływem wód gruntowych. Regulatory poziomu wody umożliwiają dopasowanie ich działania do lokalnych warunków hydrologicznych.
Małe zbiorniki wodne, stawy rybne i systemy odprowadzania wód opadowych mogą być połączone z systemami melioracyjnymi. Takie rozwiązania mogą pełnić funkcje retencyjne, krajobrazowe i ekologiczne.
Metody naturalne
Melioracja nie ogranicza się wyłącznie do osuszania. Jest to ogół zabiegów mających na celu regulację stosunków wodnych w glebie, co obejmuje zarówno odwadnianie, jak i nawadnianie. Na terenach zagrożonych suszą szczególnie ważne jest zapobieganie wysuszaniu gleby poprzez wspomaganie naturalnej retencji wody. Retencja krajobrazowa polega na ochronie i odtwarzaniu naturalnych ekosystemów, takich jak mokradła czy łąki.

Retencja glebowa skupia się na poprawie struktury gleby, aby mogła zatrzymywać większe ilości wody. Praktyki takie jak wprowadzanie roślin okrywowych, minimalizacja orki czy stosowanie kompostu wpływają na zdolność gleby do magazynowania wilgoci.
Korzyści z integracji melioracji i małej retencji
Melioracja dostosowana do współczesnych wymagań hydrologicznych przynosi wiele korzyści. Odpowiednio zaprojektowane rozwiązania wpływają także na poprawę jakości gleby. Ma to znaczenie zarówno dla rolnictwa, jak i ochrony środowiska. Systemy melioracyjne, na przykład rowy nawadniające czy stacje pomp, pomagają regulować poziom wody w glebie, co przekłada się na lepszy wzrost roślin oraz większe plony.
Współpraca pomiędzy systemami melioracyjnymi a naturalnymi metodami retencji umożliwia zwiększenie różnorodności biologicznej, a to z kolei wzmacnia odporność ekosystemów. Takie zintegrowane podejście wpływa pozytywnie na poprawę mikroklimatu i atrakcyjności turystycznej okolicy.
Wyzwania i bariery w implementacji rozwiązań retencyjnych w rolnictwie
Stan istniejących urządzeń melioracyjnych
Systemy melioracyjne w Polsce są często przestarzałe. Wiele urządzeń technicznych nie spełnia współczesnych standardów. Uszkodzone rowy melioracyjne, zdekompletowane mechanizmy piętrzące czy zaniedbane przepusty ograniczają skuteczność retencji. Dobrze więc, że PGW Wody Polskie przystępują do realizacji kompleksowego programu inwentaryzacji urządzeń melioracyjnych na terenie wybranych Zarządów Zlewni.
Wiedza i świadomość ekologiczna
Kolejną barierą jest brak wiedzy na temat nowych technologii modelowania hydrodynamicznego i naturalnych metod retencji. Zarówno użytkownicy systemów melioracyjnych, jak i projektanci potrzebują większego wsparcia edukacyjnego. Problemem jest także niska świadomość ekologiczna, która wpływa na brak akceptacji społecznej dla niektórych projektów.
Synergia retencji i melioracji
Melioracja połączona z retencją wodną to krok w stronę zrównoważonego rozwoju. Dostosowanie systemów do współczesnych wymagań pomoże skutecznie zarządzać zasobami wodnymi w zmieniającym się klimacie. Połączenie nowoczesnych technologii z pro-środowiskowymi metodami projektowania daje możliwości poprawy gospodarki wodnej oraz ochrony środowiska.
Zintegrowane podejście do melioracji i retencji jest przyszłością zarządzania wodą. Jest szansą na zwiększenie odporności na zmiany klimatu, poprawy jakości życia oraz ochrony zasobów naturalnych dla kolejnych pokoleń.

Jeśli szukasz wsparcia doświadczonych ekspertów hydrotechniki, modelowania hydrodynamicznego i BIM,
skontaktuj się z nami!
Jeżeli zainteresował Cię temat retencji i melioracji, polecamy zapoznanie się z opracowaniem ITP-PIB „Retencja na gruntach zmeliorowanych„
Źródło ilustracji: unsplash.com