W Polsce mamy deficyt wody. Jednym z głównych powodów jest niewystarczająca retencja wodna. Czym jest retencja wodna, jakie są jej rodzaje i co mają wspólnego z retencją wodną hydrotechnika i BIM? Odpowiadamy na te pytania.
Przyczyny deficytu wody w Polsce
Według danych GUS za rok 2021, opublikowanych w raporcie „Ochrona środowiska”, zasoby wód w Polsce wynoszą średnio około 60 mld. m3. W porach pozbawionych opadów, które zdarzają się coraz częściej, spadają nawet o jedną trzecią! Jak kształtuje się zasobność Polski w słodka wodę, widać najlepiej na wykresie porównującym zasoby wód w krajach Unii Europejskiej:
Główne przyczyny deficytu wody w Polsce to:
- niska i zróżnicowana przestrzennie roczna suma opadów
- duże parowanie, spowodowane ukształtowaniem terenu
- niewystarczająca retencja
Nie mamy bezpośredniego wpływu na ilość opadów ani na ukształtowanie terenu, w każdym razie nie w znaczącym stopniu. Możemy za to poprawić retencję wodną.
Czym jest retencja wodna i jakie są rodzaje retencji?
Retencja to zdolność gromadzenia i przetrzymywania wody w zbiornikach naturalnych i sztucznych, dla spowolnienia odpływu. Woda z opadów atmosferycznych retencjonowana jest
- w powierzchniowej warstwie gleby – retencja powierzchniowa
- na roślinach – intercepcja
- w naturalnych zagłębieniach – retencja depresyjna
- w zlewni rzek – retencja korytowa
- na mokradłach, bagnach i moczarach – retencja wód stojących
- w rzekach, stawach, jeziorach i sztucznych zbiornikach – retencja zbiornikowa
Zbiorniki retencyjne zatrzymują tylko 6% odpływu wód opadowych. Dlatego tak ważne są systemy małej retencji wody, które w naturalny i nieinwazyjny sposób wpływają na poprawę bilansu wodnego okolicy. Zapobiegają także skutkom suszy i powodzi.
Znaczenie retencji
Zmiany klimatyczne objawiają się intensywnymi opadami przeplatanymi okresami długotrawałej suszy. Deszcze nawalne swoją intensywnością powodują katastrofalne powodzie błyskawiczne, o czym przekonaliśmy się w lecie 2021. Zapobieganiu skutkom powodzi błyskawicznych w miastach ma służyć inicjatywa „Koniec z betonem w centrach miast„. Pierwsze spotkanie uczestników inicjatywy, w którym obok wiceministra środowiska uczestniczyli przedstawiciele: Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej, Ministerstwa Infrastruktury, Ministerstwa Rozwoju i Technologii, Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego oraz dyrektorzy i pracownicy Instytutu Ochrony Środowiska, Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych i Instytutu Rozwoju Miast i Regionów, odbyło się pod koniec stycznia 2022. Inicjatywa ma na celu „odbetonowanie” polskich miast poprzez stwarzanie zachęt do rozwijania istiejących i tworzenia nowych terenów zielonych.
Duże zbiorniki retencyjne
Katastrofalne powodzie na Dolnym Śląsku z lat 2007 – 2010 przyspieszyły decyzje o budowie systemu dużych zbiorników retencyjnych na Dolnym Śląsku. HydroBIM, na zlecenie Sweco, pracuje przy budowie suchych zbiornikówe retencyjnych Szalejów Górny i Krosnowice. W projekcie powstają w sumie cztery zbiorniki, pozostałe to Międzygórze i Boboszów. Suche zbiorniki są napełniane w sytuacjach awaryjnych i służą spowalnianiu odpływu wód w przypadku wezbrań spowodowanych opadami lub wiosennymi roztopami. Niestety, retencja wodna suchych zbiorników ma znaczenie wyłącznie w sytuacjach zagrożenia powodzią. Nie wpływa znacząco na podniesienie poziomu wód gruntowych w przypadku suszy.
Takie funkcje mogą pełnić duże zbiorniki mokre. Dlatego dla mieszkańców Kujaw duże znaczenie ma budowa stopnia wodnego w Siarzewie, ponieważ może przyczynić się do podniesienia poziomu wód gruntowych na terenach zagrożonych suszą. Jak informują Wody Polskie, na inwestycje w latach 2021 i 2022 przeznaczone jest blisko 90 mln PLN.
Mała retencja wodna
Budowa systemów małej retencji jest mniej kosztowna niż poldery, jednak może okazać się niewystarczająca. Dowiodły tego analizy HydroBIM prowadzone na zlecenie Gminy Wielopole Skrzyńskie. Mała retencja wodna ma jednak wiele niezaprzeczalnych zalet i nie wolno z niej rezygnować.
Mała retencja wpływa korzystnie na renaturyzację i poprawę jakości ekosystemów. Skutecznie wspomaga rozwój bioróżnorodności, tak ważnej dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemów.
Fundusze na małą retencję w gminach, związkach gminnych i powiatach można pozyskać w ramach Programu Inwestycji Strategicznych. Wnioski można było składac do 15 lutego 2022.
Program Moja Woda – otwarty do 30 czerwca 2024 – jest skierowany do osób fizycznych, które mogą pozyskać do 5 tys. PLN jednorazowego dofinansowania na przydomowe instalacje gromadzenia i wykorzystania wód opadowych i roztopowych. Sumaryczny budżet programu to 100 mln. PLN
Program rozwoju retencji na lata 2021 – 2027
Rozbudowany program, który ma na celu zwiększenie retencji wody na obszarach szczególnie zagrożonych suszą lub powodziami. Dokładne analizy hydrologiczne pozwoliły wybrać te miejscowości, gdzie powstaną nowe zbiorniki retencyjne a istniejące będa rozbudowane lub odmulane. Program rozwoju retencji przewiduje stworzenie systemów małej retencji w kilkudziesięciu gminach. Rozbudowane i unowocześnone mają być też systemy melioracji.
Programy ochrony wód 2022
Jak informuje rządowy serwis gov.pl, w 2022 będą kontynuowane programy wieloletnie. Więcej informacji w serwisie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska