Zmiany klimatyczne oraz urbanizacja zwiększają ryzyko wystąpienia zjawisk powodzi i suszy. Zbiorniki retencyjne są jednym ze skutecznych rozwiązań do zarządzania wodami opadowymi.
Doświadczenia z września 2024 pokazały, że budowa dużych zbiorników retencyjnych ma sens. Mimo wysokich kosztów, także środowiskowych, nie należy rezygnować z budowy nowych zbiorników, które odgrywają ważną rolę w systemie zapobiegania powodziom i suszom.
Na skróty:
Rodzaje zbiorników retencyjnych
Zbiorniki otwarte
Zbiorniki otwarte to najczęściej stosowane rozwiązania, które przybierają formę sztucznych jezior. Często pełnią również inne funkcje, jak na przykład produkcja energii elektrycznej lub rezerwuar wody dla dużych aglomeracji, jak to jest w przypadku Goczałkowic i Dobczyc. Często tego typu zbiorniki, poza retencją wód, służą jako miejsce rekreacji i wypoczynku.
Przykładem suchego zbiornika retencyjnego jest Racibórz Dolny. Jego głównym celem jest ochrona przed powodziami poprzez gromadzenie nadmiaru wody w czasie wezbrań. Pozwala to na spłaszczenie fali powodziowej i opóźnienie jej dotarcia do doliny Odry oraz pobliskich miast, takich jak Wrocław. Zbiornik udowodnił swoją przydatność we wrześniu.
Ma pojemność wynoszącą 185 milionów metrów sześciennych, a w przyszłości planowane jest jej zwiększenie do 320 milionów metrów sześciennych. Inne przykłady, to cztery nowe zbiorniki Kotliny Kłodzkiej w Szalejowie Dolnym, Krosnowicach, Roztokach i Boboszowie. Przy budowie dwóch pierwszych inżynierowie z HydroBIM pełnili funkcje nadzoru autorskiego.
W planach jest budowa w małopolskich gminach Koszyce i Szczurowa zbiornika o pojemności 206 mil. l.
Zbiorniki zamknięte
Zbiorniki zamknięte to rozwiązania wykorzystywane przede wszystkim w gęsto zabudowanych obszarach miejskich, gdzie brak jest przestrzeni na budowę zbiorników otwartych. Tego typu zbiorniki mogą być instalowane pod parkingami, placami czy parkami.
W Polsce jest kilka miast, które zainwestowały w podziemne zbiorniki retencyjne, mające na celu zarządzanie wodami opadowymi oraz zwiększenie efektywności ich wykorzystania.
W niektórych przypadkach stosowane są rozwiązania hybrydowe, które łączą zbiorniki otwarte i zamknięte. Takie systemy pozwalają na maksymalne wykorzystanie przestrzeni dostępnej w miastach. Zbiorniki te mogą być wykorzystywane do różnych celów, np. wód opadowych i recyklingu wody na cele przemysłowe lub nawadnianie terenów zielonych.
Korzyści ze stosowania zbiorników retencyjnych
Jak już pisaliśmy wyżej, jednym z głównych zadań zbiorników retencyjnych jest ochrona przed powodziami. Magazynując nadmiar wody podczas intensywnych opadów, zbiorniki zmniejszają ryzyko zalania terenów zurbanizowanych oraz przeciążenia systemów kanalizacyjnych. Doskonałym przykładem jest Zbiornik Racibórz, który bezdyskusyjnie udowodnił swoją przydatność.
Zbiorniki retencyjne są również ważnym źródłem wody w okresach suszy. Przykładem jest Zbiornik Soliński, który oprócz ochrony przeciwpowodziowej pełni funkcję rezerwuaru wody na potrzeby energetyki wodnej oraz rekreacji. W okresach letnich, woda ze zbiornika jest wykorzystywana do stabilizowania przepływów w rzece San.
Podobną funkcję pełni Jezioro Mucharskie, które zasila okoliczne tereny wodą, jednocześnie chroniąc przed powodziami. Jest to przykład wielofunkcyjnego zbiornika retencyjnego, który zaspokaja potrzeby zarówno mieszkańców, jak i przemysłu.
Zbiorniki retencyjne mogą również przyczynić się do poprawy jakości wód, filtrując zanieczyszczenia oraz poprzez proces sedymentacji.
Wyzwania i ograniczenia
Pomimo licznych korzyści, jakie niosą zbiorniki retencyjne, ich budowa i eksploatacja wiążą się także niedogodnościami.
Jednym z największych wyzwań związanych ze zbiornikami retencyjnymi są wysokie koszty budowy, a także późniejsze koszty utrzymania i monitorowania. Projekty retencyjne, zwłaszcza na dużą skalę, takie jak Zbiornik Racibórz czy Zbiorniki Kotliny Kłodzkiej, wymagają ogromnych nakładów finansowych. Koszt budowy Zbiornika Racibórz Dolny wyniósł ponad miliard złotych, to jeden z najdroższych projektów hydrotechnicznych w Polsce.
Koszty utrzymania obejmują regularną konserwację, monitoring stanu technicznego oraz zabezpieczenia przed ewentualnym uszkodzeniem zapór i systemów odprowadzania wody. Po wrześniowej powodzi zrobiło się głośno na ten temat. Jest to problem, którego nie można lekceważyć.
Potrzeba dostosowania do specyfiki terenu
Każdy zbiornik retencyjny musi być dostosowany do lokalnych warunków geologicznych i hydrologicznych. Nie każde miejsce nadaje się na budowę dużego zbiornika. W regionach o niekorzystnym ukształtowaniu terenu, takich jak obszary górskie, konieczne jest budowanie mniejszych, lokalnych zbiorników retencyjnych. Przykładem są zbiorniki w Szalejowie Górnym i Krosnowicach..
Zbiorniki budowane na terenach o wysokiej wartości przyrodniczej wpływają na ekosystemy, wymagają wdrażania działań minimalizujących negatywny wpływ na środowisko.
Zbiorniki retencyjne – podsumowanie
Doświadczenia wrześniowej powodzi są mocnym dowodem przemawiającym za budową nowych zbiorników retencyjnych w Polsce. Inwestycje w zbiorniki retencyjne, choć obarczone znacznymi kosztami materialnymi i środowiskowymi, muszą być uwzględnione w długookresowym planowaniu strategicznym i budżecie w skali kraju.
Niezbędne jest także właściwe zarządzanie i monitorowanie stanu technicznego istniejących i nowoprojektowanych zbiorników retencyjnych. Technologia Digital Twin, z którą mamy dobre doświadczenia w HydroBIM, może być tu dobrze wykorzystana.
Jeśli chcesz wiedzieć więcej o zbiornikach retencyjnych, które projektujemy w HydroBIM,
Obserwuj nasz profil na LinkedIn, gdzie m.in. informujemy o nowych publikacjach.