Dlaczego renaturyzacja i rewitalizacja rzek jest potrzebna i jakie są trendy w Polsce i na świecie? Czy renaturyzacja rzek w Polsce może być odpowiedzią na problemy suszy i powodzi? Jak technologie cyfrowe, a w szczególności metodyka BIM, mogą wspomóc renaturyzację rzek i lepszą retencję wody?
Geneza problemu
W XIX i XX wieku dominował pogląd, że regulacja rzek jest korzystna dla człowieka. Tego typu działania prowadzono powszechnie na całym świecie, w tym w Polsce. Zmiany nurtu rzek i pogłębianie koryta miały na celu ułatwienie spływu wód wezbraniowych i poprawienie warunków żeglugi. W teorii regulacja rzek miała za zadanie zapobieganie szuszom i powodziom. Nie prowadzono długookresowych analiz środowiskowych, hydrologicznych i ekonomicznych.
Regulacja rzeki to na przykład:
- prostowanie koryta i zwiększanie spadku
- ujednolicanie przekrojów poprzecznych
- likwidacja bocznych koryt, wysp, wypłyceń
- ujednolicenie linii brzegowej i dna
- konstruowanie stopni wodnych i jazów, które:
- zmieniają transport rumowiska (zamulenie powyżej stopnia, erozja dna poniżej)
- utrudniają lub uniemożliwiają migrację ryb i innych organizmów
- zmiany fitokrajobrazu w strefie brzegowej
Negatywne skutki regulacji rzek
W latach 70-tych XX wieku zaczęto dostrzegać negatywne skutki tego typu działań. Okazało się na przykład, że zmiana nurtu prowadzi do erozji wgłębnej, co w konsekwencji powoduje zwężenie koryta rzeki. To z kolei skutkuje obniżeniem sie poziomu zwierciadła wody, co ma wpływ na zanikanie przybrzeżnych bagien i mokradeł.
Likwidacja meandrów, starorzeczy i ingerencja w koryta rzek, w tym „betonowanie brzegów” trwale zmienia ekosystemy i walory krajobrazowe.
A co z zapobieganiem suszy i powodzi? Na tym polu także trudno mówić o sukcesie – ułatwienie spływu w górze rzeki może skutkować powodzią w jej dolnym biegu, a obniżenie poziomu lustra wody wpływa na poziom wód gruntowych. Okazało się, że regulacja rzek wpływa negatywnie na retencję wody, która jest kluczem w zapobieganiu zarówno suszy jak i powodzi.
Unia Europejska dostrzegła problem i pod koniec XX stulecia rozpoczęły sie prace nad znalezieniem rozwiązania.
Renaturyzacja i rewitalizacja rzek – nowy trend w Europie i w Polsce
23 października 2000 roku Unia Europejska ogłosiła Ramową Dyrektywę Wodną. Dokument wprowadza diametralnie inne podejście do kwestii regulacji rzek, ponieważ uznaje środowisko naturalne za równoprawnego użytkownika wód, na równi z człowiekiem, przemysłem czy rolnictwem. Dyrektywa rozszerza zakres ochrony wód z ilości i jakości zasobów również na życie biologiczne, czyli ekosystemy związane z wodą.
W Polsce Ustawa Prawo Wodne z 2017 reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Zgodnie z unijną Ramową Dyrektywą Wodną i polskim Prawem Wodnym, PGW Wody Polskie opracowują Plan Gospodarowania Wodami na obszarze wszystkich dorzeczy.
Celem opracowania kolejnych Planów Gospodarowania Wodami jest dążenie do:
- osiągnięcia lub utrzymania co najmniej dobrego stanu wód i ekosystemów od nich zależnych
- poprawy stanu zasobów wodnych
- poprawy możliwości korzystania z wód
- zmniejszenia presji antropogenicznych i ich wpływu na stan wód
- poprawy ochrony przeciwpowodziowej
źródło: https://apgw.gov.pl/pl/informacje-ogolne
Z powyższego wynia, że rewitalizacja i renaturyzacja rzek w Polsce jest jednym z elementów PGW
Renaturyzacja rzek w praktyce
Renaturyzacja rzeki to dążenie do przywrócenia jej naturalnego stanu. W praktyce, w wiekszości przypadków pełna rewitalizacja rzek jest niemożliwa, ponieważ wiązałaby się z koniecznością demontażu istniejącej infrastruktury . Chodzi raczej o poprawę funkcjonowania ekosystemów przy zachowaniu funkcjonalności istniejących budowli hydrotechnicznych. Doskonałym przykładem tego typu działań mogą być przepławki dla ryb, które umożliwiają migrację ryb powyżej stopni wodnych.
Na zamówienie PGW Wody Polskie, w 2020 roku został opracowany „Podręcznik dobrych praktyk renaturalizacji wód powierzchniowych”, który prezentuje zakres możliwych prac:
Jak BIM może wspomagać renaturyzację rzek?
Renaturyzacja rzek nie będzie konieczna, jeśli na etapie projektowania inwestycji hydrotechnicznej weźmie się pod uwagę aspekty środowiskowe. W HydroBIM mamy w tym zakresie realne doświadczenie.
Technologia BIM pozwala na zintegrowanie założeń projektu i danych środowiskowych, dzięki czemu można uniknąć lub znacznie zminimalizować straty w środowisku. Na potrzeby konsultacji społecznych przygotowujemy wizualizacje 3D, które pozwalają lepiej zrozumieć cele i założenia projektu oraz pozwalają na wybranie optymalnego wariantu realizacji.
Powiązane wpisy: